Skip to main content

Seenaa udaa waregamtoota

 WAREEGAMTOOTA UUDA SEENAA CALII CALANQOORRATTI  FI GOOTICHA BAKAR WAAREE

/p>

*Lolli Calanqo lola ittisa imala gabroomfattoota Nafxanyaa Absiiniyaa ykn Habashaa kan Amajjii 6 bara 1887 Minilikiin hogganamuu fi waraana Oromoota Harargee Bahaa kan Gooticha Bakar Waareetiin hogganamu giddutti akka ture ni beekama.


*Gootichi kuniis iddoon dhaloota isaa Aanaa Jaarsoo bakka Laga Mixee jedhamtu keessatti yommuu tahu inniis Gumii Bultum tan Raabaa fi Doorii Bareentumaa jedhamtee beekamtuu fi Addeellee maadheffattee Fugug Bulchitu keessatti Qondaala guddaa birmajii yeroo sanaati.

* Keessattuu Dhaddacha Mooraa Fugug tan teessuma Manbultii gurguddoo kudha lamaanAlaa(Buubu,Gutayyu,Diiramu,Eree,Galaan,Arroojjii,Goollo,Abbaadho,Meettaa,Kaako,Abbay fi Nuunnu) jedhaman keessatti haala sochii Siyaasaa fi Hawaasummaa irratti addaa durmmaadhaan Murti (Hoggansa) kennaa kan tureedha. 


* Gootichi kun Nama cimaa gootummaa,hayyummaa fi dandeettii haggansaa jalqabumaan horateedha.Fakkeenyaaf warri dubartootaa eenyummaa Nama kanaa ibsuudhaaf hellee keessatti akkas jedhanii yommuu faarsan

“Bada Bakar Waaree yaa ba’eessa namaa

osoo si deessee haatee marraa lama”

* warrii dhirotaa immoo akkas jedhaan

faarsu.


“Innaawaa gamnummaa 

dubbiin jalangaltuu, 

yoo arjummaa taatees

dhaabbee biraan galtuu, 

gootummaan daranii 

roorroon ittin galtuu,

Bakariin tuttuqaan

killee dhagaan loltuu” jedhanii faarsuun eenyummaisaa ibsan.

*Kanaaf Oromootni Godina Hararge Bahaa keessa jiraatan ilmaan ykn ijoolleen Qalloo afaranii fi ijooleen Anniyaa Sadachitti fi Kodheellee lola weeyratoota Nafxanyaa ofirraa ittisuuf godhaan irratti hogganaan Garee waraana saba Oromoo eenyu akka tahuf marii eega Imarsaalii ergaa Abbaa gadaa Wadaay Galmoo Kormoosoo irraa Adeellettii itti kennamte geeyse booda godhamteen abbaan duulaa kan isaan hogganu akka Bakar Waaree tahu filatan. 


*Fillannoo kana lrrattis soorayyiin beekkamoon Gosoota bakka bu’an kan argaman yommuu tahu isaaniis Anniiyya irraa Hargaaya, Afran Qalloo irra, Wadaay Galmoo Karmoosoo, Orfoo, Katabee Wadaay Dugaa fi Mareenyi yommuu tahu kana keessahiis Hargaayaa fi Wadaay Galmoo Amiir Abdulaahii waliin tahanii haala walii gala waraana kana akka hogganan Gaafatan.Tahuus Amiirtichi tole hin jenne. Sababniis yeroo sanatti Amiirtichiis Abbaa isaa Ka deeggarsa Ummata Oromoo qabu Mootummaa Gibxii waliin Angoo irraa fonqolchee gara Angooti dhufuun isaa yeroo gaba haala waliigala waraana sanaa hogganuu hin dandeenye. 


*Adeemsa qophii leenjii waraanaatiin wal qabatee Gareen waraanaa ykn loltootni weeyrartoota Nafxanyootaa kanaan loluuf qophaa`aniis bakka sudiitti qodamu. Isaaniis Gareen tokkoffaan Garee Murti Guutoo jedhamu yommuu tahu Gareen kuniis akkuma Maqaa isaarraa hubannutti Garee isa ol’aanaafi hanga Murtiin isaanii guutamuufitti humna diinaa dura dhaabbachuun kan falmatu jechuu dha. 

* Garee kanaafiis leenjiin kennamu baayyee cimaa jedhamee himama fkn waraanaa fi gaachena qabatanii farda yaabbatanii arihuudhaan osoo fardii fiigaa jiru farda garaajala naannahuudhaan Hiddii lafaa akka kaasan gochaa leenjiin kennamaafi jedhama.


* Hogganaan waraana garee Murti Guutoo Bakar waareetiis leenjii Garee kanaa Manguddootni ni himu. Iddoon leenjiin kun itti kennamaafii turees Aanaa Gurawaa Raadayaayyaa bakka Gambeella jedhaamutitti fi fiixee Gaara Mullata bakka Dabbaal Mootii Gaaraa jedhamtutti Nama Maqaan isaa Lallabaa Lihoo jedhamuun akka leenjiifaman himu. 

*Lammaffaan, Garee Raaree jedhamtu yommuu tahu Gareen tuniis akkuma

Garee Murti Guutootti tan Fardaan leenjite taatullee leenjiin Garee kanaa kennamuus akka leenjii Garee Murti Guutootiif kennamutti cimaadhaa mitti jedhama. 


* Gareen kuniis leenjii iddoon itti fudhate Aanaa gurawaa naannoo Rakkoo Barzaalaa bakka Raaree jedhamtuttii yommuu tahu leenjiisaan Garee tanaatiis Riyyaa jedhamuun beekkama. 

Saddafaan, Garee Qeeyroo jedhamtu yommuu tahuu Gareen kuniis nagaya

eegduu poolisii naannoo jedhamuun beekamti. Fakkeenyaaf yeroo Gareen Murti Guutoo fi Raaree diina saanii waliin dirree waraanaa lrratti falmii gochaa jiran akka diinii kun kallattii biraatiin itti hin dhufne warreen eegan

jedhama. 


*Leenjiin Garee kanaa kennamuus sochii qaamaa dabalate akka bifa kaaraatee ammayyaa fakkeessanii muka jajjabaa kanneen akka Ejersaa dumucaan cabsuudhaan leenjii warreen fudhataniidha. Akassumaas meeshaan waraanaa kan Gareen kun loluun xiyyaa, mencaa fi kan akka qottoo, wacaafaa dhagaa furgugsuufii k.k.f lolan jedhama. Leenjisaan Gareetanaatiis akkuma Garee Raareettii Riyyaa jedhamuun beekkama. 


☆☆☆☆☆☆☆

1.Bakar Waaree


2.Galmoo Boorree


3.Galmoo Mixee


4.Raaree Urjii


5.Urgee Urjii


6.Wadaay Dhugaa


7.Kormoosoo Dhugaa


8.Katabee Dugaa


9.Wadaay Calanqoo


10.Biin baradoo Naggee


11.Duusee Naggee


12.Liibee Yaabata


13.Waaruyyoo Uukee


14.Roobaa Tunee


15.Qonbor Kotobee


16.Waaree Bokkoo


17.Aliyoo Tunee


18.Aliyoo Dadar


19.Madhisoo Bikkee


20.Borikkee Bikkee


21.Bareentoo Illii


22.Bareentoo Erar


23.Tunee Argayaa


24.Tunee Calloo


25.Tuuchaa Mixee


26.Binee Tuuchaa


27.Bilaal Araboo


28.Wadaay Raaree


29.Yaaqoo Raaree


30.Raaree Qiiqqee


31.Raaree Machalloo


32.Abboo Wadaay


33.Badhaasoo Igguu


34.Geeloo Gambeelloo


35.Geeloo Furdaa


36.Faaraa Nageeyyee


37.Haamoo Nageeyyee


38.Uumee Goobanaa


39.Hurree Qilxuu


40.Hurreeysoo Qawwee


41.Jiloo Qawwee


42.Guraa Roobaa


43.Halooyyee Qudur


44.Roobsoo Elemoo


45.Borikkee Huursoo


46.Borikkee Tunchaa

47.Kormee Galmoo


48.Waddoo Dhugaa


49.Dhugaa Corree


50.Wadaay Roobaa


51.Wadaay Bulee


52.Fandii Faara’ee


53.Calloo Faaraa


54.Guulaa Badhaasoo


55.Jilchaa Roobaa


56.Hinnee Barkallee


57.Odaa Tuuchaa


58.Odaa Dinkoo


59.Dinkoo Arreelee


60.Dinkoo Madhisoo


61.Jiysoo Unjuu


62.Daawwee Elemoo


63.Dinkoo Waaree


64.Bakar Daalachoo


65.Saafii Waaccoo


66.Saalii Wadaay


67.Yuuyyoo Dilbii


68.Dilboo Ginnoo


69.Dibii Maaroo


70.Fugee Araarsoo


71.Fugee Yaayyaa


72.Ereroo Wayyuu


73.Araarsoo Wayyuu


74.Ereroo Gootaa


75.Bareentoo Gulaa


76.Gurees Wataroo


77.Boruu Kuyyee


78.Roobaa Laarraa


79.Wadaajoo Shawaa


80.Doobiroo Cilaaloo


81.Tuushoo Carcar


82.Buroo Galamsoo 


83.Carroo Baddeeysaa


84.Gaadissa Galamsoo


85.Yaayyaa Bareedaa


86.Gariiraa Gooroo


87.Argayaa Gootaa


88.Gooliyyee Qoree


89.Haruun Soddomaa


90.Daawwee Gololchaa


91.Karroo Abbaadhoo


92.Leencoo Fallaanoo


93.Kitar Daallee


94.Jaamii Barkallee


95.Barkallee Tuuttoo


96.Roobaa Tuuttoo


97.Wadaay Elemoo


98.Waaddoo Tarree


99.Usmee Tarree


100.Katabee Boruu: Warreen Farda waraanaa walitti qaban


101.Baatee Galmoo: warreen Farda


waraanaa walitti qaban


102.Wadaay Raammis


103.Maaruu Galataa


104.Lammii Galataa


105.Hinee Raammis


106.Dagaa Muchaa


107.Fajaa Muchaa


108.Qalboo Muchaa


109.Alii Saalii


110.Booree Aruyaa


111.Bokkuu Abbaa


112.Bakkajjoo Faara’ee


113.Amad Buroo


114.Muussaa Barree


115.Nagayyee Turaa


116.Jaarraa Araarsaa


117.Ibroo Jaarraa


118.Haamiid Korommi


119.Urgee Habruu Boruu


120.Yaqiinoo Ukaash


121.Alee Ukaash


122.Dubaay Gurraachoo


123.Katabee Muussoo :warreen Farda 

waraanaa walitti qaban


124.Galaanaa Dalloo


125.Suutee Raabsaa


126.Barree Raabsaa


127.Yaaqub Urgee


128.Abbiyyaa Dabbasoo


129.Raammis Malaagaa


130.Daaddoo Toolloo


131.Daaddoo Hammarroo


132.Dawid Magaagaa


133.Katachaa Golee


134.Hawwoo Masalaa


135.Wadaay Kurfaa 

136.Wadaay Erer


137.Wadaay Tarree


138.Roobaa Bulee


139.Roobaa Hammarroo


140.Qummuuxaa Tunee


141.Abdullaa Raaboo


142.Daalachoo Laangeey


143.Amad Mucee


144.Saalii Roobaa


145.Shidee Koosum


146.Saalii Mucee


147.Waadee Girii


148.Alii Tushaar


149.Haamid duulaa


150.Fayyee Salalee


151.Daadhii Salaalee


152.Aalaa Qacalee


153.Dillee Raabsaa


154.Dillee Kuraa


155.Ammee Kormoosoo


156.Machalloo Saphaloo


157.Gurroo Tarcoo


158.Wadaay Corree


159.Daadhoo Birbirsaa.


160.Saddiiq xinnaa:Guraw Muudana


161.Muummad Korree:Gurawa Torbii


162.Muummad Wadaay


Mullataa:Guraw Torbii


163.Ammad Muummad Boruu


Tarree:Guraw Mojo


164.Gilchaa/WaariyoElemoo:Haramayaa Daso


165. Aadam Yuusuf(kombolcha) Araddaa Fal’aana


166. Ahmad Heeban (kombolcha)Araddaa Eeguu


167, Muussaa Nyaaroo(kombolcha) Araddaa Eeguu 


168. Doolaar Barkallee (kombolcha)


Araddaa warra Mahammad


169. Mahammaad Usmaan


Bulee(kombolcha) Araddaa Warra Mahammad 


170.AhamadDaawwid(kombolcha)Araddaa Warra Mahammad 


171.Muummad Abdii(kombolcha)Araddaa Qaqallii 


172. Roobaa Usmaan(kombolcha) Araddaa Qaqallii


173. Wadaayi Malaaqaa(kombolcha) Araddaa Qaqallii


174. Siid Smaan(kombolcha)Araddaa Qaqallii


175. Muummee Alii Yuusuf(kombolcha)Sibiiluu


176.Araarsaa Roobaa Harbuu Burii(kombolcha)Araddaa Hundee Bilisummaa 


178. Abdii Raachoo (kombolcha)Araddaa Hundee Bilisummaa


☆ Goototaa Dubartoota Dirree Lola Calii Calanqoorratti hirmaatan sirna gita bittaan kolooneeyfatoota habashaa hudhaa qabaa turan .


1.Raadoo Boruu


2.Moommoo Boruu 


3.Kinnoo Bakar


4. Qarshoo Habalee


5. Kuuloo Biin Barad


6. Daroo Jilchaa fi kkf Garuu akka barreeffama Afaan Arabatiin Bara san barreeffame tokko ibsutti baayyinni Dubartoota lola san irratti hirmaatanii kudha torba (17) kan jedhuutu jira Waluma galatti Gootoonni dirree calanqoo irratti wareegaman kanneen armaan olitti ibsaman qofaa miti.Ilmaan Oromoo kuma kurna heddutti lakkawamuutuu calanqoo lolaatti wareegaman ibsa.



Comments